‘Het was zenuwslopend: durfde ik zo’n monumentaal werk te gebruiken?’ | Interview met Aterballetto

“Het raakte me hoe hongerig, enthousiast en open de dansers waren”

Het Italiaanse Aterballetto bestaat al meer dan veertig jaar. Danste het gezelschap in de beginjaren nog sprookjesballetten als De Notenkraker en neoklassieke werken van George Balanchine, onder Mauro Bigonzetti groeide de groep uit tot hét eigentijdse dansgezelschap van Italië. Die kwalificatie geldt nog steeds en zelfs nog meer nu bij Aterballetto een frisse nieuwe wind waait. “Het gaat hier niet alleen om je ontwikkeling als danser, maar ook als mens.” 

Formule 1-coureur of wedstrijdskiër. Dat waren de droomberoepen die Grace Lyell – geboren in Londen en opgegroeid in Toulouse – als kind voor zich zag. Maar het liep anders. “Mijn moeder was een ‘single mum’ met weinig geld en vier kinderen. Het enige vermaak dat ze zich op de woensdagmiddag voor ons kon veroorloven, waren de lessen op de plaatselijke balletschool. En later, toen we de zomers bij familie in Barcelona doorbrachten, was ze maar wat blij dat ze ons een paar weken bij de zomercursus van de Companyia Juvenil de Ballet de Catalunya kon droppen.” 

Haar beide zussen dansen nog steeds – Georgia bij Club Guy & Roni in Groningen –, alleen haar broer is gestopt. “Terwijl hij van ons vieren waarschijnlijk het beste ritme- en dansgevoel had”. Grace (23) werd op haar zeventiende, als jongste van haar lichting, aangenomen bij NDT 2 en maakte na “twee fantastische, in alle opzichten verrijkende jaren” de overstap naar Aterballetto. “Ik had eigenlijk al besloten om voor langere tijd naar India te gaan, maar (voormalig NDT-danseres) Aurélie Cayla vond dat ik absoluut auditie moest doen bij Aterballetto, waar zij kort daarvoor Jiří Kyliáns 14’20” had ingestudeerd.” 

Een beter advies had ze, zegt Grace nu, niet kunnen krijgen. “Ik vond het hier meteen geweldig. Hier in Italië heb ik pas echt ten volle de schoonheid van het dansvak ontdekt, en mijn rol daarin.” Lachend: “‘Dancing is great, dancing is pretty cool’, dat besef heb ik hier gevonden.” Hofesh Shechters Wolf, een van de werken die Aterballetto in het Holland Dance Festival presenteert, heeft daarbij zeker een rol gespeeld, aldus Grace. “Ik heb de kans gehad om Hofesh al bij Nederlands Dans Theater aan het werk te zien, waar hij destijds Clowns maakte, en ik was op slag verliefd, werd meteen betoverd door zijn stijl en aanpak. Wolf – een bewerking voor zestien dansers van zijn eerdere creatie Dog – voelt als één grote animalistische viering. Na een meditatieve openingssolo, waaraan ik mij heb mogen wagen, volgen enkele buitengewoon energieke groepsdelen, waarin afwisselend de vrouwen en mannen het dier in zichzelf mogen loslaten. Het is echt mijn favoriete choreografie, bijna therapeutisch, omdat je er álles in kunt geven.” 

Aardbeving
Aterballetto is sinds 2004 gevestigd in een verbouwde oude staalfabriek, net ten noorden van het eeuwenoudecentrum van het Italiaanse Reggio Emilia. De overeind gebleven voorpui laat de grootste repetitiestudio baden in een prachtig geelgroen pastellicht. “Voorheen hadden we geen eigen gebouw”, vertelt algemeen directeur Gigi Cristoforetti. “We repeteerden op de zolderverdieping van het beroemde Teatro Valli, totdat onze studio tijdens een aardbeving zwaar beschadigd raakte en we genoodzaakt waren om een aantal jaren van hot naar her te zwerven.” 

Cristoforetti is in 2017 benoemd en hij heeft Aterballetto tot meer dan een dansgezelschap doen uitgroeien, wat tevens geleid heeft tot de nieuwe naam: Fondazione Nazionale de la Danza/Aterballetto. “We hebben tegenwoordig een meervoudige missie. We willen niet alleen voorstellingen op het hoogste niveau produceren, maar ook een belangrijke rol spelen in de promotie van dans in Italië en van de Italiaanse dans in Europa. Daarnaast zoeken we de laatste jaren actief de samenwerking met andere kunstdisciplines en organiseren we, net als Holland Dance Festival, een uitgebreid aanbod aan participatieprojecten voor uiteenlopende doelgroepen, zoals jonge kinderen, ouderen en mensen met een handicap.” 

Waar Cristoforetti zich vooral met deze nieuwe, bredere profilering van Aterballetto bezighoudt, is Sveva Berti sinds 2018 verantwoordelijk voor de dagelijkse artistieke leiding van het gezelschap. De 55-jarige Florentijnse heeft een lange geschiedenis met het gezelschap, door haar vlot en zonder opsmuk opgesomd. “Ik kwam als 19-jarige als danseres in dienst van Aterballetto, toen nog onder artistieke leiding van Amedeo Amodio. Later trouwde ik met Amodio’s opvolger, Mauro Bigonzetti, met wie ik een kind van 32 heb. Nadat ik stopte met dansen heb ik Mauro’s balletten over de hele wereld ingestudeerd en nadat Mauro de artistieke leiding van Aterballetto in 2012 aan mijn moeder, Cristina Bozzolini, had overgedragen, werd ik balletmeester van Aterballetto.” 

Identiteit
Berti, inmiddels gescheiden van Bigonzetti, wordt door haar dansers geprezen om haar menselijke benadering. “Je bent hier geen nummer, je wordt gewaardeerd als individu. Je krijgt alle ruimte om te onderzoeken wie je bent, als danser, maar ook als mens”, zegt Philippe Kratz, die al sinds 2008 bij Aterballetto danst en de laatste jaren ook diverse choreografieën voor het gezelschap gemaakt heeft. Berti zelf zegt daarover: “Veel directeuren denken dat het niet kan: gezag uitstralen en tegelijkertijd aandacht voor de menselijke kant hebben, maar ik vind dat onzin. Je bent als artistiek leider geen psycholoog, maar het is wel degelijk belangrijk om iets te weten en begrijpen van het persoonlijke leven van de dansers. Om eraan bij te dragen dat hun dansante en mentale en emotionele ontwikkeling gelijk opgaan.” 

Ook in haar artistieke ideeën is Berti uitgesproken. “Als gezelschap een eigen identiteit vinden is in deze tijd niet makkelijk, we zitten op een punt dat iedereen alles wel heeft gezien; overal duiken dezelfde choreografen op. Natuurlijk, ook wij hebben grote namen als Ohad Naharin, Jiří Kylián en Hofesh Shechter nodig. Maar daarnaast kiezen we er bewust voor om met bepaalde choreografen echt de diepte in te gaan, door hen langer aan ons gezelschap te binden, en we investeren veel in nieuw choreografisch talent. Je ziet dat driesporenbeleid ook terug in het programma dat we in het Holland Dance Festival brachten.” 

Menselijke robots
Naast Hofesh Shechter als ‘grote naam’ introduceerde Aterballetto in het Holland Dance Festival de jonge, hierboven al genoemde Philippe Kratz, wiens choreografie O vorig jaar de eerste prijs won tijdens de internationale choreografiecompetitie in Hannover. “Ik maakte O toen ik als danser een tijdje minder te doen had in de groep. Ik had een uitlaatklep voor mijn creativiteit en energie nodig”, aldus de 34-jarige Duitser. Samen met danseres Ivana Mastroviti – “een van de beste dansers die ik ooit gezien heb”, aldus de jonge choreograaf – dook hij in zijn vrije tijd de studio in. “Ik wilde onderzoeken hoe snel en exact je kunt bewegen.” 

Een belangrijke inspiratiebron voor zijn duet was daarnaast het nieuwsbericht dat, in de zomer van 2017, in Hongkong voor het eerst twee humanoïde robots met elkaar gecommuniceerd hadden. “Ik wilde met mijn duet eigenlijk vooral het plezier van een dergelijke eerste ontmoeting vieren, het feit dat nu ook robots, net als wij mensen, dingen met elkaar kunnen delen. Al zit daar natuurlijk ook een gevaarlijke kant aan.” 

De grote ‘fotostudioparaplu’ die het toneelbeeld bepaalt, verwijst dan ook naar de kwaadaardige supercomputer HAL 9000 in Stanley Kubricks film 2001: A Space Odyssey. “Ik wilde een herinnering aan die film en aan die voor de mens desastreuse machine verwerken in mijn duet, maar zonder de toeschouwer iets op te dringen. Iedereen kan zijn eigen interpretatie geven aan de choreografie.” 

Dat O in Hannover de eerste prijs in de wacht sleepte, verbaast hem nog steeds. “Ivana en ik waren na een dag repeteren met Jiří Kylián naar Hannover afgereisd, waar we pas om één uur ’s nachts aankwamen. We waren op de dag van uitvoering zó moe en hadden nauwelijks tijd om het duet te repeteren of belichten. Toen de jury de tien finalisten opnoemden en wij als tiende genoemd werden, had ik het eerst niet eens door.” Lachend: “Ik dacht dat je juryvoorzitter gewoon ‘o’ zei, en realiseerde me pas in tweede instantie dat het om de titel van mijn choreografie ging.” 

Gedanste jamsessie
Het derde werk in het Holland Dance Festival-programma van Aterballetto is Bliss van de Zweedse, tegenwoordig in Sevilla wonende choreograaf en oud-NDT-danser Johan Inger. Hij is een van de dansmakers met wie het Italiaanse gezelschap, op initiatief van Berti, een langdurige samenwerking is aangegaan. “Mijn eerste kennismaking met Aterballetto vond plaats in 2013, toen ik er mijn choreografie Rain Dogs instudeerde, en ik was meteen verkocht”, zegt Inger. “Het overweldigde en raakte me om te zien hoe hongerig, enthousiast en open de dansers waren. Mauro Bigonzetti had de groep het jaar ervoor verlaten en het was duidelijk dat Aterballetto op zoek was naar een nieuwe identiteit. De laatste jaren heb ik een enorme ontwikkeling bij het gezelschap gezien, door alle nieuwe impulsen is het referentiekader van de dansers nu veel breder en diepgaander.” 

Inger creëerde Bliss in 2016 en de choreografie werd meteen onderscheiden met de Premio Danza&Danza voor beste dansproductie. Keith Jarretts meesterwerk Köln Concert vormde het uitgangspunt voor de creatie. “Het was zenuwslopend om te beslissen of ik het aandurfde om zo’n monumentaal werk te gebruiken, een muziekstuk dat zoveel mensen kennen. Voor mijn gevoel kon het óf goed gaan óf helemaal fout.” 

Jarretts compositie bestaat uit een aantal geïmproviseerde solopianostukken, in 1975 opgenomen in het operahuis in Keulen. Inger: “Ik wilde dat improvisatie-element, dat ‘jamming’-gevoel pakken in mijn choreografie. Ook al is elke stap gechoreografeerd, ik wilde diezelfde spontaniteit, swing en puurheid die uit Jarretts muziek spreekt in dans overbrengen, de muziek als het ware zichtbaar maken.” 

Het is voor Inger bijzonder dat Bliss nu in zijn geheel in het Holland Dance Festival te zien was, nadat dansstudenten van het Koninklijk Conservatorium tijdens een eerdere festivaleditie al een fragment uit de choreografie lieten zien. Inger: “Jarretts Köln Concert voert mij terug naar mijn tijd in Nederland, naar toen ik als 23-jarige vanuit Zweden naar Den Haag verhuisde en in feite daar mijn volwassen leven begon. In Den Haag kreeg ik een relatie met danseres Elke Schepers en zij was een enorme fan van Jarrett. Het Köln Concert voert de dansers door verschillende stemmingen, maar voor mij is Bliss vooral verbonden met de nostalgie die ik voel wanneer ik aan mijn jaren in Nederland terugdenk.” 

Auteur: Astrid van Leeuwen